Được đánh giá là một trong 'tứ đại đỉnh đèo' ở vùng núi phía bắc Việt Nam, đèo Mã Pì Lèng là cung đường đèo hiểm trở dài chừng 20 km. Từ đỉnh đèo, du khách có thể ngắm nhìn toàn cảnh Cao nguyên đá Đồng văn.

Mã Pì Lèng hay Mả Pì Lèng, nghĩa là “sống mũi ngựa” theo tiếng H’Mong. Có ý kiến gán nghĩa bóng cho tên gọi này chỉ sự hiểm trở bậc nhất của đỉnh núi, nơi những con ngựa cái leo lên đến đỉnh trụy thai mà chết, nơi dốc cao đến mức con ngựa đi qua phải tắt thở, hoặc đỉnh núi dựng đứng như sống mũi con ngựa. 

Con đèo vượt đỉnh núi Mã Pì Lèng có độ cao khoảng 1.200m, thuộc Cao Nguyên Đá Đồng Văn, tỉnh Hà Giang. Trước đây, người ta chỉ có thể đi bộ, băng rừng leo núi. Con đường được xây dựng từ những năm 60 của thế kỷ trước.Trong vòng 6 năm (1959 – 1965), hàng vạn thanh niên xung phong thuộc 16 dân tộc của 8 tỉnh miền Bắc Việt Nam làm trong 6 năm (1959-1965) với trên 2 triệu lượt ngày công lao động, đã đục đẽo từng chút từng chút một. Trong đó riêng đoạn đèo vượt Mã Pì Lèng được các thanh niên trong đội cảm tử treo mình trên vách núi lấn từng centimet để làm trong 11 tháng, tạo nên “con đường Hạnh Phúc” dài 20km.

Mỗi sáng, các anh choàng dây thừng, mang theo thuốc nổ, bám đá leo xuống vách núi. Đục lỗ, đặt mìn, châm ngòi rồi bám dây leo thật nhanh lên. Chậm chân sẽ không thoát. Mỗi bữa sáng là một cuộc đưa tiễn. Biết ai sẽ không trở về vào buổi tối? Sau sáu năm gian nan, con đường thông xe vào ngày 10 tháng 3 năm 1965. Mười bốn thanh niên dũng cảm đã mãi mãi nằm lại trong đá. Đoạn đèo này tuy không dài nhưng là con đèo hiểm trở nhất, cũng được ví như “vua của các cung đường đèo Việt Nam”.

Cung đường Mã Pí Lèng nối liền Đồng Văn và Mèo Vạc trong đó có đoạn đèo 9 khoanh dài 20 km về sau trở thành một kỳ tích mà nhiều người ví như một Vạn Lý Trường Thành của Việt Nam. 

Đỉnh Mã Pí Lèng thuộc ba xã Pải Lủng, Pả Vi, huyện Mèo Vạc và xã Tả Lủng huyện Đồng Văn, trong cao nguyên đá Đồng Văn, có độ cao khoảng 1.200 - 1.600m so với mặt nước biển. Khối núi được tạo nên bởi một loạt trầm tích gồm đá vôi, đá phiến, đá vôi silic chứa các hóa thạch cách đây khoảng 426 triệu năm, bao gồm trong đó nhiều vết trượt và vết nứt do các hoạt động tạo núi gây ra. Cảnh quan khu vực này lởm chởm đá dựng, trong đó vực sâu sông Nho Quế như xẻ đôi, một bên là đỉnh Mã Pì Lèng và một bên là Xín Cái, nơi có cột mốc biên giới và cửa khẩu Săm Pun thông thương sang Điền Bồng, Trung Quốc. Đi trên đèo Mã Pì Lèng nhìn xuống vực sâu, thì thấy sông Nho Quế chỉ bé như một sợi chỉ.

Từ trên đỉnh Mã Pì Lèng, khung cảnh núi non hùng vĩ với một bên là vách núi dựng đứng, một bên là vực sâu sông Nho Quế nước xanh màu ngọc bích, phía Bắc và Đông Bắc đèo trải dài trong tầm mắt là hàng ngàn quả núi đá trọc màu xám trùng trùng điệp điệp, khiến nhiều du khách phải quay lại nơi này để được ngắm nhìn thêm ít nhất một lần nữa trong đời. 

Từ cuối cung đèo Mã Pì Lèng hướng gần Mèo Vạc, trên con đường xuôi về Xín Cái, Săm Pun, Sơn Vỹ, bạn sẽ xuống tới cầu Tràng Hương để chạm tay vào dòng sông xanh ngắt một màu. Từ đây, ngồi thuyền chừng 20 phút sẽ tới được giữa hẻm vực Tu Sản.

Ngày 16/11/2009, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đã quyết định xếp khu vực Mã Pì Lèng là di tích danh lam thắng cảnh quốc gia. Theo đó danh lam thắng cảnh Mã Pì Lèng bao gồm: đèo Mã Pì Lèng được coi là khu vực di sản đặc sắc về địa chất và cảnh quan; khu vực đỉnh đèo được đánh giá là một trong những điểm quan sát toàn cảnh vào loại đẹp nhất ở Việt Nam; hẻm vực sông Nho Quế là một trong những thung lũng kiến tạo độc nhất vô nhị ở Việt Nam.